Svetozar Andrić
„Vijeće ne smatra pouzdanim Andrićevo svjedočenje o razlogu iz kojeg je muslimansko stanovništvo iseljeno i o dobrovoljnoj prirodi njegovog odlaska. Prilikom donošenja tog zaključka, Vijeće je imalo u vidu da je njemu tokom svjedočenja bilo u interesu da svoje lično učešće u događajima u Zvorniku minimizira, kao i da njegovo svjedočenje u tom pogledu karakterišu protivrječnosti, evazivnost i pokazatelji neiskrenosti.“
Birčanska brigada
Prva birčanska pešadijska brigada (tzv. Birčanska brigada) formirana je sredinom maja 1992. godine transformacijom 336. motorizovane brigade (mtbr) 17. korpusa JNA. Inicijalni naziv brigade bio je Komanda brigade „Birač”. Sve do novembra 1992. godine Birčanska brigada bila je u sastavu Istočnobosanskog korpusa VRS. Komandno mesto brigade bilo je u Šekovićima, zbog čega je često nazivana i Šekovićkom brigadom.
Zonu odgovornosti Birčanske brigade, po formiranju, činile su opštine Zvornik, Kalesija, Šekovići, Vlasenica, Bratunac i novoformirane opštine Milići i Skelane. U sastavu brigade nalazilo se oko 12.000 pripadnika, koji su bili raspoređeni u deset pešadijskih bataljona i druge manje jedinice.
U novembru 1992. godine, Glavni štab VRS formirao je novi – od delova IBK, Sarajevsko-romanijskog korpusa i Hercegovačkog korpusa. Za komandanta je postavljen pukovnik Milenko Živanović. Birčanska brigada bila je „baza za Drinskog korpusa”.
Od januara 1993. godine, nakon što je više bataljona iz sastava Birčanske brigade transformisano u brigade, u zoni odgovornosti pod Andrićevom komandom ostale su teritorije opština Kalesija i Šekovići, kao i delovi opštine Kladanj. Što se brojnog stanja brigade tiče, u njoj je bilo oko 3600 pripadnika.
SAO Birač
U skladu sa SDS o organizovanju i delovanju organa srpskog naroda u BiH, u birčanskoj regiji su formirane skupštine srpskog naroda na opštinskom nivou. U novembru 1991. godine, u Skupštini opštine Šekovići osnovana je Srpska autonomna oblast Birač (SAO Birač), koju su činile opštine Šekovići i Vlasenica, kao i delovi opština Zvornik, Kladanj, Bratunac, Srebrenica, Živinice i Kalesija.
Odluke koje je u narednom periodu donosio izvršni organ SAO Birač, a na osnovu kojih je Svetozar Andrić izdavao naređenja, rezultirale su proterivanjem i zatvaranjem više hiljada bosanskih Muslimana sa ovih prostora.
Napadi na naselja sa područja Birča
Birčanska brigada je imala da uspostavi i održava kontrolu u opštinama u zoni odgovornosti brigade i omogući funkcionisanje organa vlasti.
Od sredine maja 1992. godine, pod komandom majora Svetozara Andrića, pripadnici Birčanske brigade učestvovali su u oružanim napadima, proterivanju i pritvaranju muslimanskog stanovništva iz regije Birač.
Izbor dokumenata
Do kraja septembra 1992. godine, pripadnici Birčanske brigade su, u sadejstvu sa drugim vojnim i policijskim jedinicama, zauzeli i kontrolisali 70% teritorije SAO Birač, odakle su proterali gotovo celokupno muslimansko stanovništvo.
Kalesija
Na području opštine Kalesija bio je stacioniran 1. pešadijski bataljon „Osmaci” iz sastava Birčanske brigade, pod komandom kapetana Vlastimira Bećarevića, kao i više paravojnih jedinica, među kojima i „Žute ose”, „Beli orlovi” i „Simini četnici”.
Svetozar Andrić je 26. maja 1992. godine izdao naredbu komandantu Bećareviću za iseljavanje žena i deca iz „muslimanskih sela u Kalesiju i Gračanicu”, te pritvaranje muškaraca.
Dan kasnije, 27. maja 1992. godine, pripadnici 1. pešadijskog bataljona „Osmaci” izvršili su oružani napad na selo Šeher i zaselak Like. U prisustvu Svetozara Andrića, vojnici su meštane primorali da napuste svoje domove, okupili ih i razdvojili muškarce od žena i dece. Žene, decu i starije osobe su vojnici pod prisilom ukrcali u kamione i proterali ih ka delu opštine Kalesija pod kontrolom Armije BiH.
Muškarce zarobljene u Šeheru i Likama pripadnici vojske su zatvorili u više zatočeničkih objekata, u mestima Osmaci i Papraća. Krajem maja 1992. godine prebacili su ih u salu u srednjoj školi u Vlasenici, a potom u logor „Sušica”.
Osim Šehera i Lika, jedinice pod komandom Svetozara Andrića zauzele su i Memiće, Bulatovce, Staro selo, Hemlijaše, Mahalu, Hajvaze, Caparde, Kusonje, Odžake, Drvenicu, Jelovo brdo i Gojčin.
Zvornik
Opština Zvornik se nalazila u zoni odgovornosti Birčanske brigade do formiranja Zvorničke brigade, 2. juna 1992. godine. Na ovom području bili su raspoređeni 6. pešadijski bataljon i oklopni bataljon Birčanske brigade, kao i jedinice TO Zvornik.
Iako jedinice TO Zvornik nisu zvanično ušle u sastav Birčanske brigade, Svetozar Andrić je i komandi TO Zvornik upućivao naređenja za borbena dejstva.
Dana 28. maja 1992. godine Svetozar Andrić je naredio zvorničkoj TO da organizuje iseljavanje muslimanskog stanovništva iz opštine Zvornik.
Nakon ove naredbe, srpske snage su intenzivirale zatvaranje i proterivanje muslimanskog stanovništva iz Zvornika, a to je nastavljeno i nakon što je opština Zvornik izašla iz zone odgovornosti Birčanske brigade.
Iz Diviča, Kostijereva, Klise i Kozluka proterano je oko 7.000 žena, dece i starijih osoba, dok su muškarci bili zatvarani u zatočeničke objekte, gde su ih pripadnici policijskih, vojnih i paravojnih jedinica zlostavljali, maltretirali, sakatili, izgladnjivali, a mnoge su i ubili.
Vlasenica
Počevši od maja 1992. godine, 4. pešadijski „Vlasenica” iz sastava Birčanske brigade, Vod specijalne policije pod komandom Miroslava Miće i pripadnici Stanice javne bezbednosti (SJB) „Vlasenica” izvodili su oružane napade na mesta u opštini Vlasenica u kojima su bosanski Muslimani činili većinu.
Napadi su izvođeni po istom obrascu. Pripadnici Birčanske brigade i SJB „Vlasenica” su preko razglasa pozivali meštane da predaju svoje oružje. Ubrzo nakon razoružavanja stanovništva, pešadija je upadala u sela u pratnji oklopnih vozila, pretresali su kuće, te razdvajali muškarce od žena i dece. Kuće i imovinu su spaljivali, a civile su potom odvodili u zatočeničke objekte ili ih proterivali ka teritoriji pod kontrolom Armije BiH.
U Drum je rano ujutro 2. juna 1992. godine upala grupa naoružanih vojnika praćena oklopnim transporterom na kom je bio mitraljez. Vojnici su odmah započeli nasumičnu paljbu, da bi potom provaljivali u dvorišta i kuće, odakle su nasilno izvlačili meštane. Muškarce su ubijali na licu mesta vatrenim oružjem. Na više lokacija u selu ubili su najmanje 20 civila.
Žene, deca i trojica preživelih muškaraca postrojeni su ispred jedne kuće, gde su ih čuvala dva vojnika, sve vreme ih držeći na nišanu. Ubrzo su ih pod prisilom ukrcali u autobus, u kojem su ih vojnici vređali i pretili im da će biti streljani. Odvezeni su u logor „Sušica”, gde su i zatočeni.
Nekoliko dana nakon napada, pripadnici SJB „Vlasenica” primorali su zatočenike iz opštinskog zatvora da učestvuju u pokopavanju ubijenih Drumljana na muslimanskom groblju Rakita u Vlasenici.
Posmrtni ostaci 13 žrtava ubijenih u Drumu pronađeni su 2003. godine u sekundarnoj masovnoj grobnici Ogradice i drugim individualnim grobnicama.
Zatočenički objekti
„Svetozar Andrić je izvršio inspekciju. Bili smo iscrpljeni i prestrašeni. Većina nas bili smo isprebijani, krvavi i prljavi. Bili smo slabi od gladi.“
Pripadnici Birčanske brigade i SJB hapsili su i pritvarali bosanske Muslimane, većinom civile, u više zatočeničkih objekata na području Birča. Najveći broj zatočeničkih objekata formiran je kao tranzitni centar za muškarce zarobljene tokom proterivanja muslimanskog stanovništva, dok su u logoru „Sušica” u Vlasenici zarobljeni zadržavani i po više meseci i kroz njega je prošlo najviše zatočenika.
Pripadnici vojske, policije i paravojnih jedinica svakodnevno su zlostavljali i maltretirali zatočenike u zatočeničkim objektima, a devojčice i žene silovali. Zatočenici su držani u nehigijenskim uslovima, u prenatrpanim prostorijama, bez dovoljno hrane i vode. Dosta zatočenika je ubijeno ili je umrlo od posledica premlaćivanja.
Početkom juna 1992. godine, Andrić je više puta izvršio inspekciju fiskulturne sale u srednjoj školi u Vlasenici koja je korišćena kao zatočenički objekat.
Logor „Sušica”
Svetozar Andrić je 31. maja 1992. godine izdao naređenje za osnivanje logora „Sušica”.
Logor je bio stacioniran nedaleko od centra Vlasenice, u barakama šumarskog preduzeća u kojima su pre rata bili skladišteni oprema i naoružanje Teritorijalne odbrane. Upravnik logora je prvobitno bio pripadnik SJB Veljko Bašić, a od polovine juna 1992. godine na tu poziciju dolazi Dragan Nikolić, zvani Jenki, pripadnik Voda specijalne policije, a potom Birčanske brigade.
Prve zatočenike, među kojima je bilo žena, dece i starih, u logor „Sušica” su doveli pripadnici vojske i policije početkom juna 1992. godine. U prvim danima, u logor je dovedeno oko 1000 bosanskih Muslimana. Žene, deca i stariji su ubrzo prevezeni u Kladanj, dok su muškarci ostali zatočeni. Od žena je traženo da potpišu da dobrovoljno napuštaju Vlasenicu, a njih 20 koje su to odbile držali su zatočene u zasebnom delu hangara. Do kraja juna 1992. godine, pripadnici vojske i policije zatvorili su u logor „Sušica” još oko 200 žena i dece.
U proseku, u logoru „Sušica” je svakodnevno držano oko 150–200 civila, dok je kroz logor za četiri meseca prošlo između 2.000 i 2.500 ljudi.
Svetozar Andrić je bio upoznat sa uslovima zatočenja i postupcima stražara prema zatočenicima i redovno je izveštavao nadređenu komandu o broju zatočenika u logorima. Uprkos tome, upravnik logora Sušica, Dragan Nikolić je u avgustu 1992. godine iz Voda specijalne policije u Birčansku brigadu.
Počevši od 27. juna 1992. godine, zatočenici su u grupama prebacivani u logor „Batković” u opštini Bijeljina, dok su žene, deca i starije osobe odvođeni na teritorije pod kontrolom Armije BiH. Logor „Sušica” je funkcionisao do 30. septembra 1992. godine.
Uslovi zatočenja
Zatvorenici logora „Sušica” držani su u nehumanim i nehigijenskim uslovima, a stražari su ih često tukli, ponižavali, maltretirali i seksualno zlostavljali.
Dragan Nikolić, koji je za sebe govorio da je „bog, batina i zakon”, i drugi stražari satima su premlaćivali zatvorenike, zbog čega su oni gubili svest, nisu mogli da hodaju i trpeli su druge ozbiljne povrede. Tukli su ih palicama, šipkama, kundacima pušaka, šutirali vojničkim čizmama, primoravali da kleče na šljunku ili da satima sede u vodi.
Žene i devojke su tokom noći odvođene iz logorskog hangara na druge lokacije, gde su bile silovane i na druge načine seksualno zlostavljane.
Ubistva zatočenika
U logoru „Sušica” je više zatočenika ubijeno ili je od posledica prebijanja preminulo.
Pripadnici vojske i policije RS su, 30. septembra 1992. godine iz logora „Sušica” izveli preostale zatočenike iz hangara, a potom ih u grupama odvozili i streljali u okolini Vlasenice. Tom prilikom ubijeno je između 140 i 150 muškaraca. Krizni štab Vlasenice je odmah nakon saznanja o ovom zločinu naredio da se unište svi tragovi postojanja logora „Sušica”.
Izbor dokumenata
Logor „Pelemiši”
Logor „Pelemiši” nalazio se u istoimenom mestu u zoni odgovornosti Samostalne čete „Pelemiši”, pod komandom Milorada Pelemiša, iz sastava 2. pešadijskog bataljona Šekovići Birčanske brigade.
U logoru „Pelemiši” su bile zatočene žene i devojčice koje su pripadnici Birčanske brigade izdvajali iz konvoja u kojima su prevoženi meštani Vlasenice i zatočenici logora „Sušica” prema Kladnju na teritoriju pod kontrolom Armije BiH.
U drugoj polovini jula 1992. godine, pripadnici srpskih snaga su zaustavili konvoj vozila koji je prevozio civile ka Kladnju u selu Luke, gde je bio stacioniran Izviđačko-diverzantski vod Odreda „Drinjača” iz sastava 4. pešadijskog bataljona Birčanske brigade. Iz grupe su izdvojili približno 20 mlađih žena i devojčica, uključujući jednu trudnicu, koje su zadržane u Lukama pod izgovorom da će ostati da kose seno.
Od avgusta 1992. godine, zatočenice su premeštene u privatnu kuću u mestu Pelemiši, koja je korišćena kao zatočenički objekat. Žene i devojčice su u ovom logoru bile silovane, a dosta zatočenika čija su se imena nalazila na za razmenu je ubijeno ili se do danas nalazi u evidenciji nestalih osoba. Više od desetoro dece je u ovom logoru ubijeno neutvrđenog datuma i pod nerazjašnjenim okolnostima.
Srebrenica
Savet bezbednosti UN proglasio je 1993. godine Srebrenicu zonom, a Radovan Karadžić je, uprkos tome, u martu 1995. godine uputio VRS Direktivu br. 7, kojom je Drinskom korpusu naređeno:
Ofanzivna dejstva VRS na Srebrenicu započela su rano ujutro 6. jula 1995. godine, intenzivnim i neselektivnim granatiranjem. Pripadnici Birčanske brigade učestvovali su u napadima kao deo privremenog 2. bataljona, sa isturenim komandnim mestom u selu Jasenova.
VRS i snage MUP RS zauzeli su enklavu Srebrenica 11. jula 1995. godine, nakon čega su generali, predvođeni Ratkom Mladićem, trijumfalno prošetali praznim ulicama.
Između 25.000 i 30.000 bosanskih Muslimana, od kojih su oko 5% činila lica, zbog pada Srebrenice sklonilo se u bazu UN u Potočarima. Tokom 12. i 13. jula 1995. godine, žene, deca i starci iz Potočara su ukrcani u autobuse, koje je prethodno dopremila VRS. Prilikom ukrcavanja, snage bosanskih Srba su odvajale muškarce koje su ocenili kao vojno sposobne, uključujući dečake starosti između 12 i 15 godina, kao i starce „koji su jedva mogli da hodaju”.
Između 10 i 16 hiljada muškaraca je dan pre pada enklave pobeglo u šume oko Srebrenice, u nameri da se domognu „slobodne teritorije” pod kontrolom Armije BiH. Najkasnije od 13. jula 1995. godine pripadnici Drinskog korpusa bili su angažovani na otkrivanju i blokiranju kolone Srebreničana i zarobljavanju muškaraca i dečaka koji su bežali ka Tuzli. Do pogubljenja, zarobljeni bosanski Muslimani držani su zatočeni u školama, skladištima i drugim prostorijama u zoni odgovornosti Bratunačke i Zvorničke brigade.
Dana 13. jula 1995. godine došlo je do smene rukovodstva Drinskog korpusa. Dotadašnji načelnik štaba general-major Radislav Krstić postao je komandant, dok je pukovnik Svetozar Andrić imenovan za načelnika štaba i zamenika komandanta Drinskog korpusa.
Jedinice Drinskog korpusa kojima su komandovali Krstić i Andrić, od 13. jula 1995. godine, učestvovale su u masovnim egzekucijama srebreničkih muškaraca i dečaka. Mašinerija i radna snaga Drinskog korpusa korišćeni su u pokopavanju posmrtnih ostataka ubijenih civila u više masovnih grobnica, kao i ponovnom pokopavanju u sekundarne masovne grobnice tokom septembra i oktobra 1995. godine.
Procenjuje se da je iz enklave Srebrenica u julu 1995. godine ubijeno oko 8000 bosanskih Muslimana, a do danas je identifikovano 7017 žrtava.
Izbor dokumenata
Procesuiranje
Za zločine počinjene tokom 1992. godine u opštinama u zoni odgovornosti Birčanske brigade (Zvornik, Vlasenica i Bratunac) pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) i Međunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove (MRMKS) osuđen je državni i policijski vrh Republike Srpske. Komandant logora „Sušica” Dragan Nikolić je pred Pretresnim većem MKSJ priznao krivicu i pravnosnažno je osuđen na 20 godina zatvora za zločine protiv čovečnosti.
Komandant Glavnog štaba VRS, general-pukovnik Ratko Mladić pravnosnažno je osuđen pred MRMKS na doživotnu kaznu zatvora za, između ostalog, ratne zločine i zločine protiv čovečnosti počinjene u opštini Vlasenica. Pred sudovima za ratne zločine u Srbiji i BiH osuđeno je nekoliko nižerangiranih pripadnika Birčanske brigade. Osim toga, nijedan visokorangirani oficir Birčanske brigade, niti Istočnobosanskog korpusa VRS nije krivično odgovarao pred međunarodnim ili nacionalnim sudovima.
Za zločine počinjene u Srebrenici, pred MKSJ je pravnosnažno osuđeno 16 osoba, među kojima je osam oficira Drinskog korpusa VRS (Radislav Krstić, Vujadin Popović, Drago Nikolić, Vinko Pandurević, Vidoje Blagojević, Dragan Jokić, Momir Nikolić, Dragan Obrenović). Za genocid ili pomaganje i podržavanje genocida osuđeno je sedam osoba. Pretresno veće MKSJ je, u presudi Radislavu Krstiću, utvrdilo da je u Srebrenici počinjen genocid. Pred sudovima u regionu za zločine u Srebrenici do sada je osuđeno preko 30 pripadnika srpske vojske i policije, a nekoliko postupaka je i dalje u toku. Pred Višim sudom u Beogradu, u Odeljenju za ratne zločine, vodi se postupak protiv Milenka Živanovića, koji se tereti da je, kao komandant Drinskog korpusa, naredio i učestvovao u prisilnom preseljenju civilnog stanovništva iz Srebrenice i drugih enklava. Ljubomir Vlačić, koji je u julu 1995. godine zamenio Svetozara Andrića na mestu komandanta Birčanske brigade, optužen je pred Sudom BiH za genocid u Srebrenici.
Izbor dokumenata
Svetozar Andrić
Od 2013. godine Svetozar Andrić je aktivan u političkom životu Republike Srbije. Izabran je za zamenika predsednika opštine Novi Beograd u julu 2016. godine, nakon što je, kao odbornik ispred Srpske narodne stranke, ušao u Skupštinu opštine. U XII sazivu Narodne skupštine Republike Srbije, od 3. avgusta 2020. godine, Svetozar Andrić je obavljao funkciju narodnog poslanika ispred Srpskog patriotskog saveza (SPAS) Aleksandra Šapića, odnosno ispred Srpske napredne stranke, nakon što je SPAS pristupio toj stranci.
Od 18. avgusta 2022. godine, Svetozar Andrić se nalazi na poziciji člana Gradskog veća grada Beograda, kao blizak saradnik gradonačelnika Beograda Aleksandra Šapića.
